WC25 - 16 • Tìm học khôn ngoan từ kho tàng Kinh thánh¶
Tóm kết từ buổi chia sẻ chuyên đề của cha Cao Gia An, S.J. ngày 02/11/2025 với nhóm IRC. Bài này có sự diễn giải thêm theo ý hiểu của mình.
Cha mở đầu bài chia sẻ bằng chương 28 của sách Gióp: Ca tụng Đức Khôn ngoan.
Đây là một khoảng lặng sâu xa, giúp con người điều chỉnh lại cách nhìn về trí tuệ, thành công và ý nghĩa đời sống. Ở đó, tác giả sách Gióp có một sự phân định rất rõ: khôn ngoan của con người – gắn với tri thức, kỹ thuật, khoa học – và Khôn Ngoan của Thiên Chúa, vốn không thể khai thác, đo lường hay chiếm hữu, nhưng chỉ có thể đón nhận trong lòng kính sợ Thiên Chúa và sự tránh xa điều ác.
I. Khôn ngoan là gì?¶
Trong đời sống thường ngày, người ta thường đồng hóa khôn ngoan với trí thông minh, kiến thức hay khả năng giải quyết vấn đề. Đây là bảng so sánh giữa intelligence/knowledge và wisdom cho thấy sự khác biệt căn bản giữa hai thực tại này.
| INTELLIGENCE/KNOWLEDGE | WISDOM | |
|---|---|---|
| Định nghĩa | Trình độ & khả năng sống giúp hiểu nhanh, phân tích giỏi, giải quyết vấn đề chính xác | Thái độ sống gắn liền với kinh nghiệm và đức hạnh, hướng thiện, tìm ý nghĩa cuộc đời |
| Trọng tâm | Tập trung vào hiệu quả, năng lực xử lý thông tin, khả năng sáng tạo - thăng tiến | Tập trung và phán đoán luân lý, cân bằng nội tâm, hướng thiện trong mọi hoàn cảnh |
| Thước đo | Thành tích, tốc độ, sự công nhận của người khác | Hoa trái nội tâm: bình an, nhân hậu, công chính, sống hoà hợp với Chúa và tha nhân |
| Tiêu chí | Biết cách làm, thành công nhờ vào tính toán giỏi và nhanh nhạy | Biết tại sao mình phải làm. Thành nhân nhờ sống có định hướng - mục đích - ý nghĩa |
| Đặc trưng | Dễ bị chi phối bởi cái tôi, dễ tham vọng và tự mãn với khả năng của mình | Khiêm tốn lắng nghe. Tôn trọng những mầu nhiệm về Thiên Chúa và tha nhân |
| Hoa trái | Có thể thành công lớn, nhưng cũng dễ bị cô đơn và dễ bị lạc hướng | Sống thanh thản và bình an, hạnh phúc và triển nở đều đặn vì có nền tảng bền vững |
Intelligence/knowledge nhấn mạnh đến trình độ, khả năng xử lý thông tin, phân tích nhanh, đạt hiệu quả cao và được xã hội công nhận. Thước đo của nó là thành tích, tốc độ, quyền lực và sự thành công hữu hình. Tuy nhiên, kiểu “khôn ngoan” này dễ bị chi phối bởi cái tôi, tham vọng và sự tự mãn. Con người có thể đạt đến những đỉnh cao rực rỡ, nhưng cũng dễ rơi vào cô đơn, lạc hướng và trống rỗng nội tâm.
Ngược lại, wisdom – khôn ngoan đích thực là một thái độ sống. Nó gắn liền với kinh nghiệm, nhân đức và sự hướng thiện. Trọng tâm của khôn ngoan không phải là “làm được gì” mà là “sống để làm gì”. Thước đo của nó không nằm ở thành công bên ngoài, mà ở hoa trái nội tâm: bình an, công chính, nhân hậu và sự hòa hợp với Thiên Chúa cũng như tha nhân. Khôn ngoan giúp con người thành nhân, chứ không chỉ thành công.
Kinh Thánh đã sớm cảnh báo sự nhầm lẫn này ngay từ khởi nguyên: “Người đàn bà thấy trái cây ăn thì ngon, trông thì đẹp mắt, và đáng quý vì làm cho mình được tinh khôn” (St 3,6). Đó là thứ “khôn ngoan” chỉ dừng lại ở trình độ và khả năng, nhưng lại dẫn đến đổ vỡ. Trái lại, sách Châm Ngôn khẳng định: “ĐỨC CHÚA đã dựng nên Khôn Ngoan như tác phẩm đầu tay của Người” (Cn 8,22). Khôn ngoan đích thực có nguồn gốc từ Thiên Chúa và dẫn con người trở về đúng trật tự của tạo thành.
II. Khôn ngoan trong Kinh Thánh¶
Một trong những khẳng định nền tảng của truyền thống khôn ngoan Kinh Thánh là: “Đầu mối của khôn ngoan là lòng kính sợ Thiên Chúa.” “Đầu mối” ở đây không chỉ là điểm khởi đầu, mà còn là nguyên lý nền tảng, điều quý giá nhất, yếu tố quyết định toàn bộ hướng đi của đời sống.
Lòng kính sợ Thiên Chúa không phải là sợ hãi theo nghĩa tiêu cực, nhưng bao hàm ba chiều kích sâu xa. Trước hết, đó là sự tôn kính tuyệt đối trước một Thiên Chúa uy quyền và toàn năng, Đấng vượt trên mọi hiểu biết của con người. Kế đến, đó là thái độ ngoan ngoãn vâng phục, biết đặt mình đúng vị trí của một tạo vật trước Đấng yêu thương và tạo dựng mình. Cuối cùng, kính sợ Thiên Chúa là đồng cảm với trái tim của Ngài: yêu điều Chúa yêu, ghét điều Chúa ghét, làm điều đẹp lòng Chúa và tránh xa điều làm Ngài buồn lòng.
Như vậy, khôn ngoan Kinh Thánh không tách rời luân lý, đời sống thiêng liêng và mối tương quan cá vị với Thiên Chúa.
III. Kinh Thánh – kho tàng khôn ngoan¶
Kinh Thánh trình bày khôn ngoan dưới nhiều chiều kích, chạm đến mọi tầng sâu của đời sống con người.
1. Khôn ngoan thực tiễn¶
Sách Khôn Ngoan khẳng định giá trị vượt trội của khôn ngoan so với mọi của cải vật chất: “Khôn ngoan quý hơn cả trân châu... Khôn ngoan chính là cây sự sống... Giữ được khôn ngoan quả là hạnh phúc” (Kn 3,14–18). Khôn ngoan nâng phẩm giá con người, giúp con người sống hạnh phúc cách bền vững, chứ không lệ thuộc vào hoàn cảnh bên ngoài.
2. Khôn ngoan hiện sinh¶
Thánh vịnh gia cầu xin: “Xin dạy con đếm tháng ngày mình sống, ngõ hầu tâm trí được khôn ngoan” (Tv 90,12). Ý thức về sự mong manh và hữu hạn của đời người không dẫn đến bi quan, nhưng mở ra con đường thành nhân: sống có trách nhiệm, biết chọn điều cốt yếu và không hoang phí đời mình.
3. Khôn ngoan thập giá¶
Đỉnh cao của khôn ngoan Kinh Thánh được mặc khải nơi thập giá Đức Kitô: “Đức Kitô chịu đóng đinh... là khôn ngoan của Thiên Chúa” (1Cr 1,23–24). Đây là khôn ngoan của tình yêu tự hiến, đi ngược lại mọi logic quyền lực và thành công của thế gian. Khôn ngoan này mời gọi người môn đệ trở nên Alter Christus, sống theo logic của tình yêu cứu độ.
IV. Làm sao để học khôn ngoan?¶
Khôn ngoan không thể học như một môn khoa học thuần túy, nhưng cần được hình thành qua một tiến trình sống.
Trước hết là NGHE: xin cho có “một con tim biết lắng nghe” (1V 3,9). Nghe không chỉ bằng tai, mà bằng trái tim, nhất là trong những “đêm tối” của đời sống.
Tiếp đến là SUY: dành thời gian ở lại với Chúa, “nhai đi nhai lại” Lời Ngài trong cầu nguyện và suy niệm, để Lời thấm dần vào đời sống.
Cuối cùng là THỰC HÀNH: khôn ngoan chỉ trở thành của mình khi được thể hiện trong cách sống cụ thể, qua những lựa chọn hằng ngày.
V. Khôn ngoan cho người trẻ hôm nay¶
Trong bối cảnh hiện đại, người trẻ đứng trước vô vàn cơ hội nhưng cũng không ít thách thức: áp lực thành công, cám dỗ thực dụng, chủ nghĩa cá nhân, và một thứ “khôn ngoan thế gian” đề cao cái tôi và lợi ích tức thời. Chính vì thế, câu hỏi phân định giữa khôn ngoan đến từ Thiên Chúa và khôn ngoan theo thế gian (Gc 3,13–18) trở nên cấp thiết.
Sách Gióp chương 28 mời gọi người trẻ can đảm chọn một con đường khác: không chỉ tích lũy tri thức, mà còn nuôi dưỡng lòng kính sợ Thiên Chúa; không chỉ tìm thành công, mà tìm ý nghĩa; không chỉ “biết cách làm”, mà biết tại sao mình sống. Đó là con đường dẫn đến sự trưởng thành toàn diện và hạnh phúc bền vững.